از شروه تا سرور گونه شناسی تحلیلی اشعار عامۀ بوشهر

اشعار عامه بخش مهمی از ادبیات شفاهی محسوب می‌شوند که برگرفته از احساسات، رنج‌ها، شادی‌ها، آرزوها، نیایش‌ها و عواطف مردم عامه است که طی قرن‌ها از گذشتگان به آیندگان و از نسلی به نسل دیگر رسیده و نمایان‌کنندۀ فرهنگ، تفکر، باور و رسوم گویایی بوده که تا حدودی به صورت دست‌نخورده باقی مانده است. کشور ایران به دلیل داشتن قومیت‌ها، طایفه‌ها، لهجه‌ها و گویش‌های متفاوت، از گونه‌های ادبی متنوعی برخوردار است. اشعار عامه از جملۀ این انواع ادبی است که بسیار درخور توجه است.

استان بوشهر به دلیل دارابودن آب‌وهوا و اقلیم متنوع و نزدیکی به دریا، کوه و دشت از جملۀ مناطقی به شمار می‌آید که فرهنگ عامۀ غنی و پرباری دارد. زندگی مردم این استان از زمان تولد تا مرگ با اشعار زیادی همراه بوده است و از این اشعار عامه متناسب با لهجه و گویش خودشان برای مقاصد و اهداف گوناگون استفاده می‌کرده‌اند.

نویسنده در این کتاب بر آن است تا به گونه‌شناسی و طبقه‌بندی اشعار عامۀ استان بوشهر بپردازد و سپس زیرمجموعه‌های هر یک از گونه‌ها را مشخص و بررسی نماید. این پژوهش از نوع بنیادی است و به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی و با ترکیب دو روش کتابخانه‌ای و میدان انجام گردیده است. از اهداف این پژوهش نشان‌دادن گونه‌های مختلف اشعار عامۀ استان بوشهر و کاربرد آنها در مراسم و زمان‌های خاص و همچنین چگونگی سرایش اشعار توسط راویان بوده است.

در این کتاب به منظور شناسایی و بررسی گونه‌های اشعار عامه، بومی‌سروده‌های استان بوشهر بررسی شده است. افزون بر بررسی کتابخانه‌ای اشعار گردآوری‌شدۀ عامۀ استان بوشهر با استفاده از روش میدانی، به گویشوران مناطق مختلف از جمله شهرستان‌هایی چون بوشهر، دشتستان، کنگان، گناوه، دشتی، تنگستان و …. مراجعه و در مجموع با 76 نفر مصاحبه شده که به دلیل تکراری، ناقص و گنگ‌بودن برخی از اشعار مصاحبه‌شوندگان، در این کتاب تنها به اشعار 56 نفر استناد شده است.

فصل نخست دربرگیرندۀ مختصری دربارۀ استان بوشهر به لحاظ جغرافیایی و تاریخی و همچنین اشعار عامیانۀ این منطقه است.

در فصل دوم گونه‌های اشعار عامۀ استان بوشهر ذیل هشت بخش بررسی شده است: لالایی‌ها و ترانه‌های نوازش، متل‌های کودکانه، اشعار سرگرمی، اشعار مراسم شادی و سرور، اشعار کار، اشعار تقاضا و طلب، اشعار مراسم مذهبی و اعتقادی، اشعار مراسم سوگواری و غم.

با بررسی اشعار خواب و نوازش در استان بوشهر مشخص شد این نوع از اشعار در همۀ مناطق دارای بسامد یکسانی هستند و شامل مضمون و محتوایی تقریباً مشترک می‌شوند. لالایی‌ها عاری از هرگونه تصنعات ادبی هستند؛ زیرا راوی اشعار با ساده‌ترین شیوۀ ممکن و با توجه به سواد و آگاهی خود این اشعار را بر زبانش جاری کرده است. متل‌های منظوم نیز از جملۀ اشعاری هستند که کودکان و نوجوانان در جمع خود می‌خواندند یا اینکه فردی بزرگ‌تر آنها را زمزمه می‌کرد. اغلب متل‌ها حاوی مفاهیم تعلیمی بودند که در برخی از مواقع هشدار برای منع کاری یا تشویق به انجام کاری بوده است.

فصل پایانی کتاب اختصاص به نتیجه‌گیری مطالب دارد. به طور کلی می‌توان گفت بیشتر اشعار عامۀ استان بوشهر، با لهجه و گویش بومی بین مردم رایج هستند و بیشتر توسط زنان و کودکان خوانده می‌شوند؛ مگر اشعار مذهبی و بیشتر چیستان‌های منظوم که به زبان معیار نزدیک‌ترند و اغلب مردان راویان آنها هستند؛ زیرا این اشعار بیشتر به سوی منطق و عقل سوق پیدا می‌کنند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مدیر قطب علمی

مقدمه

فصل اول: شناخت‌نامۀ اشعار بومی

فصل دوم: گونه‌های اشعار عامۀ استان بوشهر

لالایی‌ها و ترانه‌های نوازش

متل‌های کودکانه

اشعار سرگرمی

اشعار مراسم شادی و سرور

اشعار کار

اشعار تقاضا و طلب

اشعار مراسم مذهبی و اعتقادی

اشعار مراسم سوگواری و غم

فصل سوم: نتیجه‌گیری

منابع