خسرو و شیرین (محمد خان و احمدخان دشتی)

هیبت الله مالکی در سال ۱۳۳۸ خورشیدی در شهرستان دشتستان متولد شد. دارای مدرک دکتری، پژوهشگر تاریخ و زبان و ادبیات فارسی و مدرس دانشگاه می باشد.

کتاب های زیر تا کنون از وی چاپ و منتشر شده است:
۱-شعرای دشتستان بزرگ و شهرستان جم
۲-منشئات فاضل جم
۳-قیام جنوب به روایت تصویر
۴-بارنامه ناصری تیمور میرزا حسام الدوله
۵-علما و مشاهیر فارس در جنگ جهانی اول
۶-دیباچه ای بر تاریخ دشتی-بررسی، شرح تعلیق و تصحیح خسرو و شیرین محمد خان دشتی، پایان بخش (ذیل کبگانی) و خسرو شیرین احمد خان دشتی

کتاب هایی که در آینده نزدیک منتشر خواهد شد:
۱-نگارش نوین از سفر نامه ناصر خسرو
۲-پنچاتنترا از آغاز تا امروز با تاریخ کلیله و دمنه
۳-تاریخ دشتستان (دشتستان به روایت اسناد)
۴-انوشیروان دادگر

فهرست مطالب:
پیشگفتار، دیباچه ای بر تاریخ دشتی، دشتی کجاست، پیشینه ی تاریخی دشتی، راه کاروانی شیراز تا نجیرم، پیشینه ی تاریخی بلوک ماندستان، طول و عرض بلوک ماندستان، جغرافیای تاریخی شهر خورموج، محمد خان دشتی، فارس بن شهبان کیست، تاریخ بنای قلعه خورموج، تاریخ حمام، شخصیت ضد استعماری محمد خان…

دشتی پیوسته مرکز عالمان و ادیبان بوده و با سابقه درخشان و در خور نامش شاعران و نویسندگان فرهیخته ای را در خود پرورش داده که برخی از آنها در تاریخ و ادبیات ایران تاثیر گذار بوده اند. تلاش دکتر هیبت الله مالکی ادیب و محقق ارجمند دشتستانی در گردآوری اشعار خسرو و شیرین محمدخان و احمدخان دشتی قابل تقدیر است. ناحیه دشتی جدای از اینکه در خود عالمانی پرورش داده، گویی بنا نیست به همان سال و مکان ختم شود و برای درک بهتر و بیشتر بزرگی عالمانش، قلم نویسندگان و شاعرانش، زبان مردمانش، قدمت تاریخش…باز نویسندگانی از خود شهرستان، استان و ایران از افتخارات این دیار بی منتها بارها و صد بارها سخن به میان می آورند.

محمد خان از شعرای دشتی و صاحب دیوان شعر و نخستین شاعر منطقه که دیوان شعرش شامل غزلیات قصاید رباعیات مسمط ها دوبیتی ها و اشعار طنز در بمبئی به چاپ رسیده است. همچنین فرزندش احمد خان نیز از شاعران بنام منطقه می باشد. محمد خان به دلیل مراقبت پدر و برادران مخصوصا برادر بزرگتر در اندک زمانی لیاقت و استعداد بسیار از خود نشان داد و با ذوق سرشار به سرودن شعر پرداخت. دیوان اشعار او شامل مدایح غزلیات مراثی و رباعیات است. دیباچه این کتاب در سال ۱۲۸۶ توسط محمد حسن بن محمد حسین قزوینی متخلص به آیت که ظاهرا منشی و ندیم وی بود نوشته شده که در آن شرح زندگی و آثارش ذکر شده است. محمد خان دشتی علاوه بر دیوان اشعار دارای آثار دیگری نیز می باشد از جمله:
۱-خسرو و شیرین که به نام ناصر الدین شاه سروده است.
۲-کلام الملوک در وزن حدیقه سنایی که محتوی نصایح سلاطین عجم از کیومرث تا انوشیروان و ذکر اسامی سیارات هفتگانه و بروج و اشکال فلکی و اشاره ای به صناعات شعری از محسنات بدیع و حروف قافیه و عیوب ملقبه و غیر ملقبه با مقدمه ای در تمجید و توحید خداوند و اثبات نبوت عامه و خاصه دارد.
۳-نمکدان به نثر به طرز گلستان سعدی و بهارستان جامی و پریشان قا آنی.
۴-طریق السلوک منظومه ای از کلیله و دمنه.

🔻آغاز داستان خسرو و شیرین محمد خان دشتی (توصیف گلستان رشک گلستان ارمن) :
همی شد تا به کوهستان ارمن
که آنجا بود گل خرمن به خرمن
ز سبزه دید آن کوه گران سنگ
ز سر تا پا چو گردون خرمن رنگ
ز رفعت بر فلک برده سر تیغ
ز ابهت در گرفته پایه بر میغ
فشانده آستین بر فرق گیسوان
به گردون دامنش دست و گریبان
به پای افتاده دیدش تاج ناحید
گرفته بر کمر یاقوت خورشید
اگر چه کوه دارد کمر لعل
ز لاله داشت تلش تاج سر لعل
در آن دامان کوه از هر کناری
روان بس سبزه دیده جویباری
زدی بس آبشارش سنگ بر سنگ
نهیبش بر شدی فرسنگ فرسنگ
فرات و دجله آنجا دید جوشان
نهاده روی در صخره خروشان
مگر جنات از آن گلزار می بود
که تجری تحت الانهار می بود
مسلسل آب بس سبزه روان بود
مگر بس چرخ اخضر کهکشان بود
در آن صحرا و کوه از چند فرسنگ
گل و لاله دمیده از گل و سنگ
سنان سوسن و تیغ سپر غم
سپر داری همی کردند بر غم
شقایق دست صباغی گشاده
به دستان ارغنون را رنگ مانده
صبا زلف عروسان تاب داده
ز رخ نسرین به سنبل آب داده…

✍️ لیلا حیاتی