نقد تطبیقی جایگاه انسان در شاهنامه و مهابهاراتا

نسرین مظفری فرزند بهزاد در شهر خورموج و در خانواده ای علمی و فرهنگی دیده به جهان گشود. تحصیلاتش تا دبیرستان را در شهر خورموج گذراند. مدرک کارشناسی را از دانشگاه تربیت معلم تهران، کارشناسی ارشد را از دانشگاه شهید باهنر کرمان و مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی خود را از دانشگاه تهران اخذ کرد. نویسندگی، پژوهش، انتشار مقالات بین المللی متعدد، تدریس در دانشگاههای معتبر استان، عضویت در هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، همه از وجود علمی با افتخار ایشان برای شهرستان خبر می دهد. وی صاحب تالیفاتی از جمله “نقد تطبیقی”، “واژ گان متروک فارسی”، “در مکتب تجربه” و “جنوبگان شعر” که پیشتر معرفی شده، است.

شاهنامه اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی، حماسه ای منظوم در بحر متقارب مثمن محذوف و در بر گیرنده شصت هزار بیت (حدود پنجاه هزار بیت قطعیست) و یکی از بزرگترین و برجسته ترین سروده های حماسی جهان به همراه مهابهاراتا یا مهاباراتا (شاهنامه هندیان) سروده حماسی سده پنجم یا ششم پیش از میلاد به زبان سانسکریت در ۱۸ فصل و با بیش از صد هزار بیت، بلندترین سروده حماسی جهان است. سرایش و ویرایش شاهنامه حاصل سی سال رنج خستگی ناپذیر فردوسی ست:
بسی رنج بردم دراین سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی

درون مایه این شاهکار ادبی، اسطوره ها، افسانه ها و تاریخ ایران از آغاز تا حمله اعراب به ایران در سده هفتم که چهار دودمان پادشاهی گنجانده شده (پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان، ساسانیان) و به سه بخش (اسطوره ای، پهلوانی، تاریخی) بخش بندی میشود. شاهنامه بدین جهت برای ما ایرانیان ارزشمند است؛ هنگامی که زبان دانش و ادبیات در ایران عربی بود، فردوسی با سرودن این مجموعه هدفمند زبان فارسی را زنده و پایدار کرد. شاهنامه به همه زبانهای زنده دنیا بازگردانی شده است. قدرت تبحر این استاد پارسی گو را آنجا بهتر میتوان متوجه شد که گرچه زبان رسمی کشور عربی بود، ولیکن از شصت هزار بیت سروده وی، شمار واژگان عربی از ۸۶۵ واژه فراتر نرفت!

دکتر نسیرین مظفری جز کتاب “نقد تطبیقی”، مقالات “نگرشی بر ارزشهای انسانی شاهنامه” نیز داشته اند. به گفته ایشان شاهنامه کتابیست که به آن افتخار می کنیم اما شناختی از آن نداریم. به زعم ادیبان، شاهنامه شاخص ترین کتاب حماسی جهان است. زیرا شاعر کاملا در این اثر بی طرف است، از یکطرف شاهی ایرانی مثل کی کاووس را نقد و بی کفایت عنوان میکند و از طرفی دیگر درایت و زیرکی تورانیان که دشمن ایرانیان هستند را تحسین می کند. این نویسنده و پژوهشگر فرهیخته خاطر نشان می کند؛ وحدت اندیشه در تمام داستانهای شاهنامه وجود دارد. در صورتیکه داستانهای دیگر قومیست و صرفا هدف فردوسی داستان پردازی نیست و درلایه های زیرین اندیشه های ژرفی نهفته است. شاهنامه می آموزد که زندگی دل بستنی نیست بلکه غنیمت شمردنیست!

ادبیات تطبیقی بررسی روابط تاریخ ادبیات ملی با ادبیات دیگر زبانهاست. نویسنده در اثر بزرگ شاهنامه و مهابهاراتا، به جایگاه انسان پرداخته زیرا فرهنگ هندی و ایرانی در گذشته به یکدیگر بسیار نزدیک بوده اند. وی ضمن روشن ساختن وجوه اشتراک، به تبیین جهانبینی و زیربنای اعتقاد شخص سرایندگان شاهنامه و مهابهاراتا نیز پرداخته است. ضمن شناختن انسان ایرانی و هندی، انسان آرمانی این دو مجموعه را نیز به تصویر می کشد. برخی از عنوان های مطالب عبارتند از؛ انواع ادبی، انسان در ادیان، انسان کامل در عرفان و تصوف، انسان در ادیان ایرانی، فردوسی و شاهنامه.

کتاب “نقد تطبیقی” با موضوعیت نقد و تفسیر در سال ۱۳۸۹ با تیراژ ۲۰۰۰ نسخه توسط انتشارات شلاک به بازار کتاب عرضه شد.

بخشی از کتاب:

یکی از مهمترین ابعاد انسانی که در هر دو اثر بدان تاکید شده و از ویژگیهای انسانی آرمانیست؛ داشتن تواضع و فروتنیست که در دو اثر چنین آمده.

شاهنامه:
کسی کو فروتن تر و رادتر
دل دوستانش بدو شادتر

مهابهاراتا:
با همه کس تواضع می کن و غضب را شعار خود نساز و خود را از هیچ کس بهتر ندان.

از دیگر وجوه اشتراک، تاکید بر داشتن توکل در هر دو اثر است.

شاهنامه:
ز یزدان به گیتی پناهید و بس
که دارنده اویست و فریاد رس

مهابهاراتا:
آدمی که در بندی افتد، بهتر از آن نیست که دل خود را به خداوند نهد و کار خود را به او سپرد …

✍️ لیلا حیاتی