کلام الملوک یا آیین کشورداری (سروده محمد خان دشتی)

محمد خان متخلص به دشتی فرزند صالح خان مشهور به حاجی خان فرزند جمال خان فرزند رئیس حسین خان فرزند رئیس جمال. نام مادر محمد خان، شاهزاده خانم دختر حاج حیدر فرزند کمال بردستانی دشتی بوده است، محمد خان از دو طرف، یعنی پدر و مادر، کریم الطرفین بود. زیرا که نه تنها اجداد پدری وی قرن ها، بر سرنوشت منطقه ی وسیع دشتی فارس حاکم بودند بلکه خاندان مادری ایشان نیز یکی از خانواده های قدیم و صاحب نسبی کریم بودند و سالیان متمادی در بندر بردستان دشتی سکونت داشتند و علاوه بر امر تجارت، ریاست و حراست از مرزهای آبی سواحل شمالی خلیج فارس را نیز بر عهده داشتند. محمد خان، در تاریخ دوم فروردین ماه ۱۲۰۹ خورشیدی، برابر غرّه ی شوّال المکرّم ۱۲۴۶ هجری قمری، در روستای شُنبه از توابع ناحیه ی سنا و شنبه دشتی فارس تولد یافت. پدر محمد خان، به ارث و اکتساب بر اکثر نواحی دشتی فارس حکومت می کرد. حاجی خان دارای ثروتی وافر بود و قدرت و شکوت وی زبان زد خاص و عام بوده و هست.

آثار و تصنیفات و تألیفات دشتی:
۱-دیوان اشعار محمد خان دشتی
۲-کلام الملوک
۳-نمکدان
۴-طرق السلوک
۵-منظومه خسرو و شیرین

هیبت الله مالکی متولد ۱۳۳۸ خورشیدی در شهرستان دشتستان می باشد. دانش آموخته دانشگاه بین المللی جواهر لعل نهرو در دهلی نو و دارای مدرک دکتری ادبیات تطبیقی(سانسکریت-فارسی)، مدرس دانشگاه و پژوهشگر در تاریخ ایران، هند و تاجیکستان و زبان و فرهنگ آریایی و ادب پارسی. آثار متعددی از ایشان به چاپ رسیده و تعدادی نیز در آینده منتشر خواهد شد.

کلام الملوک در برگیرنده سخنان برجسته پادشاهان ایران است و با سخنان گرشاه(شاه کوهستان) یا گیه مرتن یا کیومرث پیشدادی یا پردات نخستین دادگر آغاز می شود. پس از آن سخنانی از دیگر پادشاهان مانند تهمورث، جمشید، کیقباد و انوشیروان… به نظم کشیده شده است. این سخنان در آیین کشور داری، لشکر آرایی، مردم دوستی، دوست نوازی، دشمن گدازی و برتری خشنودی و خرسندی مردم بر خواسته های فرمانرواست که سراسر پند و اندرز است و شمار ابیات کمال الملوک ۱۵۸۸ بیت است.

به قلم دکتر هیبت الله مالکی:
اکنون که به یاری خِرد بخشِ جان بخش پاک و تلاش و کوشش انتشارات بین المللی نوید پارس و جوانمردی و دهشمندی برادرزادگان شایسته و برجسته محمد خان دشتی سخنور نامدار سرزمین های شمالی خلیج پارس “ایران”، فرزندان حاج اسماعیل خان: سیاوش خان پرویزی و فضل الله خان پرویزی، سردفتر اسناد رسمی شماره ۱۹ شهر خورموج و کارشناس ارشد حقوق عمومی از دانشگاه شیراز با رتبه ممتاز، کتاب “کمال الملوک” یا “آیین کشورداری” سروده نیک نام خجسته فرجام محمد خان دشتی، پس از یکصد و پنجاه سال برای نخستین بار به زیور طبع آراسته می شود. سزا و بسیار به جاست که در همین جا، به جاوید روان محمد خان عرض کنم:
زنده است کسی که از تبارش
ماند خَلَفی به یادگارش
اینک فرزندان نیک اندیش و برادرزادگان شما از تبار بزرگ حاجی خان دشتی، هزینه چاپ “کمال الملوک” را که نگارنده سالها پیش تصحیح و بازنویسی کرده بودم، با سربلندی پذیرفته اند. همانگونه که محمد خان در کلام الملوک یا آیین کشورداری پیش بینی کرده بود که:
زیبد از فضل و فرّ من زین پس
تا به محشر که آید از ما کس
نام من ثبت روزگار کنند
به وجود من افتخار کنند
اکنون همه بازماندگان این خاندان به فرّ و دانش و فرهنگ و بینش محمد خان افتخار می کنند. و نگارنده نیز نام والای محمد خان دشتی را با ارج و ارزی که شایسته آن بزرگمرد، در گذر روزگار ثبت کنم و از این پس نیز خواهم نوشت و در پرده نخواهم هِشت.

کلام الملوک یا آیین کشورداری با موضوعیت محمد خان دشتی در سال ۱۴۰۰ با تیراژ ۱۰۰۰ نسخه توسط انتشارات نوید شیراز به بازار کتاب عرضه شد.

صفحاتی از کتاب:
وجاهت و حیثیت ادبی، و پایگاه سیاسی و اجتماعی محمد خان، موقعیتی ممتاز و امکاناتی گسترده را برای وی فراهم کرده بود. تا در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری، در سواحل تفتیده ی شمال خلیج فارس، ایشان بتواند به عنوان وزنه ای وزین مطرح شود، و با شخصیت برجسته ای که در دستگیری از شعراء و دانشمندان و فقراء و نیازمندان از خودش نشان داده بود. موجبات جذب ادباء و سخنوران و تهی دستان و درماندگان را از راه های دور و نزدیک فراهم آورده بود. شعراء و سخنوران و علما از هر شهر و دیار، زمانی که وارد ارک حکومتی خورموج می شدند، در کمال کرامت پذیرایی می شدند…

لیلا حیاتی