شروه‌سرایی در جنوب ایران

علی باباچاهی یکی از تأثیرگذارترین شاعران زندۀ معاصر است. وی از بازماندگان نسلی است که از نزدیک جریانات و انشعابات شعر معاصر فارسی را مشاهده کرده‌اند و در سه دهۀ اخیر یکی از عمده‌ترین شاعرانی است که شعر پس از انقلاب را دچار تحول زبانی کرد. این شاعر متولد بوشهر و ساکن کرج با بیش از بیست مجموعه شعر به طور جدی به پژوهش و تحقیق نیز پرداخته و از همین منظر، شعر سنتی چنوب را همچون ژانری مستقل مورد نقد و داوری قرار داده است. «شروه سرایی در جنوب ایران» در کنار دیگر کارهای باباچاهی به لحاظ وجه بومی‌اش، یکی از قابل تأمل‌ترین پژوهش‌های اوست.

«شروه» یکی از اشکال موسیقی جنوب ایران است. شروه که به عنوان آواز دشتی و دشتستانی معروف است، آواز غمگنانه‌ای است که در مایۀ دشتی خوانده می‌شود. اشعاری که در شروه مورد استفاده قرار می‌گیرد، دوبیتی است که غالباً از شاعران دوبیتی‌سرای جنوب انتخاب می‌شود.

«شروه‌سرایی در جنوب ایران» تاریخ ادبیات این صفحات نیست، بلکه صرفاً «نگاه»‌ی است انتقادی به شعر سنتی دشتی و دشتستان و … از این رو به تعیین موقعیت و ارزش‌های احتمالی آن نظر دارد و در این میان از معرفی کوتاه شاعران جنوب غفلت نمی‌ورزد، همان‌گونه که به تعریف شروه به عنوان آواز و موسیقی دردمندانه آن حوالی (که از دوبیتی استفاده می‌کند) می‌کوشد. با این وصف توضیح نکات زیر ضروری است:

1. شعر سنتی جنوب غالباً نامدوّن است. بنابراین آنچه در صفحات این کتاب برای نمونه آورده می‌شود یا مورد بررسی قرار می‌گیرد شامل دو بخش است: الف) اشعاری که از دیوان چاپ‌شده این شاعران نقل یا مورد استناد واقع می‌شود. ب) اشعاری که به همین منظور از نزدیکان و علاقمندان شعر آنان به دست آمده است. 2. ظاهراً ایجاب می‌کند که از شروه‌سرایان (دوبیتی‌سرایان) یا دیگر شاعرانی که در این کتاب مورد بررسی قرار می‌گیرند، نمونه آثار بیشتری آورده شود ـ فایز، مفتون و … ـ اما از آنجایی که در بررسی شعر فرضاً همین دو شاعر در این کتاب نمونه‌های نسبتاً کافی از دوبیتی‌های آنان نقل شده و اشعار چاپ شدۀ آنان نیز در دسترس خواننده قرار دارد، از این کار صرف‌نظر و به نقل فقط چند دوبتی اکتفا شده است. 3. در بخش «دیگر شروه‌سرایان» نیز همین‌طور که دیده می‌شود غالباً نمونه‌های کمی از آثار آنان نقل شده، این کار با انگیزه‌های زیر صورت پذیرفته است: الف) آثار چاپ‌شدۀ مطمئن و مدوّنی از این شاعران در دسترس نبوده است. ب) از بین آثار این شاعران که غالباً از سوی علاقمندان شعر آنان تهیه شده با معیار گزینش مؤلف این متن انتخاب صورت گرفته است. ج) از گزینش آثار ضعیف خودداری شده است.

طرح این مبحث، ناظر بر این نکته است که شروه‌سرایی بعد از فایز و مفتون، حوزۀ فعالیت گسترده‌تری پیدا کرده است که می‌تواند مورد تحقیق وارزیابی گسترده‌تری نیز واقع شود.

4. دست‌اندرکاران شعر جنوب به‌خوبی می‌دانند بعضی از شاعران که نام یا آثارشان در اینجا آمده است، ظرفیت معرفی و ارزیابی بیشتری دارند ـ شیدا، نادم و یا میرزا عباس دیّری و … ـ اما پراکندگی و عدم تدوین آثارشان، این وظیفه را به وقت‌ها یا به کسان دیگری موکول می‌کند. با این اشاره که هدف مؤلف این متن «نگاه»‌ی جدی به آثار این شاعران و نه تدوین آثار و دیوان‌پردازی است.

5. در بخش دوم این کتاب ـ در انتخاب غزل‌ها ـ گاهی دیده می‌شود که بیتی یا ابیاتی از یک غزل حذف شده است. در این موارد بنا بر حذف ابیات ضعیف گذاشته‌ شده است.

6. «شروه‌سرایی در جنوب ایران» با معیاری منطقه‌ای به سراغ شعر دشتی و دشتستان رفته است؛ از این‌رو در دفاع از شعرهای متوسط یا ضعیف، رگ‌های گردن را به حجّت قوی نمی‌سازد، فقط می‌خواهد به این پرسش جواب دهد که «آثار شاعران این صفحات تا چه اندازه می‌توانند شعر باشند؟».

فهرست مطالب کتاب:

حرف اول

موقعیت جغرافیایی وتاریخی بوشهر و دشتی و دشتستان «اشارۀ کوتاه»

بخش اول: شروه‌سرایی در جنوب ایران

1. موسیقی

2. شعر

بخش دوم: دیگر شاعران جنوب (معرفی، نقد و بررسی، نمونه آثار)