بنیادهای دستور گویش دشتی

سید کوچک هاشمی زاده فرزند سید مصطفی به سال ۱۳۲۴ خورشیدی در خانواده ای عالم، در خورموج دیده به جهان گشود. دارای مدرک کارشناسی زبان و ادبیات انگلیسی و دبیر بازنشسته آموزش و پرورش می باشد. ایشان آگاهی زیادی پیرامون تاریخ سیاسی و اجتماعی معاصر جنوب به ویژه دشتی دارد و در زمینه تاریخ اسلام، ادبیات فارسی، عربی و واژه شناسی صاحب نظر است. از دوره دانش آموزی به سبب مصاحبت و هم نشینی با بزرگان دیار دشتی، علاقه بسیاری به پژوهش و نویسندگی داشته و این ویژگی تا به امروز در وجود وی باقی مانده است. نتیجه تحقیقات علمی وی، کتاب های “فرهنگ لغات مشابه”، “ضرب المثل های محلی”، “فرهنگ واژگان دشتی” و چندین سفرنامه می باشد که هنوز به چاپ نرسیده است و “بنیادهای دستور گویش دشتی” اولین اثر چاپ شده استاد هاشمی زاده می باشد که در دسترس دوست داران قرار گرفته است.

فهرست مطالب:
مقدمه، فصل اول همخوان ها، فصل دوم واکه ها، فصل سوم نوا و آهنگ، فصل چهارم ضمیر، فصل پنجم قید، فصل ششم حرف، فصل هفتم صوت، فصل هشتم فعل

به قلم زارعی
یکی از گویش های کمتر شناخته شده و کمتر معرفی شده زبان فارسی، گویش مردم دشتی است. این گویش که به گواه زبان شناسان یکی از معدود گویش های بازمانده زبان پهلوی است که هنوز هم نشانه های دیرینگی و اصالت را در خود حفظ کرده است تا کنون ناشناخته مانده است. منطقه دشتی در میانه استان بوشهر واقع است و مردم آن منطقه گویش ویژه خود دارند. اگر چه این گویش با دیگر گویش های همسایه (به ویژه گویش های مردم منطقه تنگستان، دیر، جنوب فارس، لارستان و شرق هرمزگان خویشاوندی دارد. عناصر و نشانه های ویژه ای دارد که آن را متمایز می کند. این ویژگی ها در انتخاب واژگان، تلفظ، واک ها، واج ها و گاهی در نحو زبان (دستور زبان) آشکار می شود. گویندگانی که به این گویش سخن می گویند، با وجود رسوخ و احاطه زبان و گویش معیار فارسی، توانسته اند تا امروز از آن به شایستگی پاسداری کنند. تا کنون پژوهش های عمده و قابل توجهی پیرامون ویژگی ها، واژه ها و دستور زبان این گویش صورت نگرفته است و تنها یک کتاب ساخت کتاب گویش دشتی نوشته معصومه هاشمی و چند مقاله به نگارش درآمده است. از آنجا که پژوهش و بررسی پیرامون این گویش کهنسال که یادگار نیاکان و مردم این دیار است ضروری می نمود و جای پژوهش هایی از این دست در میان پژوهش های زبان شناسی و گویش شناسی استان بوشهر و زبان فارسی خالی بود. بر آن شدیم تا کتاب حاضر را که از جمله پژوهش های عالمانه استاد ارجمند سید کوچک هاشمی زاده می باشد به چاپ برسانیم. نویسنده محترم از حدود نیم قرن پیش تا کنون در کنار کار ارجمند معلمی، به انجام کارهای پژوهشی نیز دست یافته و آثار گرانبهایی را به زبان فارسی تقدیم نموده اند. به گمان ما و اذهان فروتنانه نویسنده محترم، این اثر سرآغاز راهی دراز و پرثمر و خوش فرجام است که گام اول آن را استاد بزرگوار برداشته و پژوهشگران جوان ادامه خواهند داد. این اثر و آثاری این گونه، بی گمان بر غنای زبان فارسی خواهد افزود و گنجینه واژگانی زبان فارسی برای برنتافتن و باز نمودن معانی و مفاهیم نو و پربارتر خواهد کرد. این کتاب هدیه ای از نویسنده محترم و دست اندرکاران چاپ و نشر کتاب به فرزندان امروز و فردای این دیار دانش پرور است تا با واژگان پر از مهر گویش مادری اشان و عشق و دوستی و محبت را به هم دیاران خود تقدیم نمایند و صلح و آزادگی مهربانی را با واژه واژه آن به هموطنان و هم زبانان هدیه کنند.

فصل پنجم: قید
قیدهای گویش دشتی نیز مانند قید های فارسی هستند و تنها تفاوت آنها با قیدهای فارسی رسمی، بیشتر آوایی و تلفظی است. در این گویش نیز مانند فارسی برخی از واژه ها که در اصل صفت و حتی نام هستند گاهی مانند قید هم به کار می روند و بسیاری صفت ها با قید مشترکند بعضی گاهی حتی صفت به کار می روند و گاه مانند قید همچنان که بسیاری از نام هایی که مفهوم زمانی دارند و یا پاره ای از وقت را می رسانند. گاهی مانند نام و گاهی مانند قید زمان به کار می روند. قیدهای زمان مانند دور dur (به غلط جای دیر می نشیند و دیر dir به جای دور dur کاربرد دارد اما امروزه تحصیلکرده گان رعایت تفاوت این دو قید را می کنند)… صبح زود_ صوینی، هنگام غروب_ افتو بی، شوانه روز_ شبانه روز، افتو زرده_ هنگام غروب، مغرو_ مغرب، نه وخت_ نه هنگام، شو مچک_ هر شب…

✍️لیلا حیاتی